Bilim Din’den Ne Öğrenebilir?

Çeviri: AHMET DOGAN

Dini geleneklere yönelik düşmanlık, bilimsel soruşturmayı engelliyor olabilir.

Bilim ve din, en azından belirli taraftarlar arasında karşılıklı suçlamalarda daha fazla kabile sistemi oluyor gibi görünmektedir. Köktendinci inançlar bilimi yanlış yönlendirilmiş veya hatta kötü niyetli bir bilgi kaynağı olarak ortaya koyarken, bilim adamlarını polemik haline getirmek dinin sadece yanlış ya da anlamsız olmadığını ve aynı zamanda tehlikeli olduğunu iddia eder.

Ben din için özür dileyen biri değilim. Bir psikolog olarak, bilimsel yöntemin insan doğasının sırlarını açığa çıkarmak için en iyi araçları sağladığına inanıyorum. Ancak aklımızın nasıl çalıştığını anlamaya çalışmakla geçen on yıllar sonra, dini ve bilimsel topluluklar arasındaki ayrımın sadece gereksiz düşmanlığa yol açmayacağından endişe etmeye başladım; Bilimsel keşif sürecini de yavaşlatıyor olabilir.

Din Zengin Bilgi Deposu Sunar

Dini gelenekler, insanların neye benzediği ve en derin ahlaki ve sosyal ihtiyaçlarını nasıl karşılayabilecekleri hakkında zengin bir bilgi deposu sunar. Binlerce yıl boyunca insanlar,bu şekilde kendilerini nasıl yönetecekleri, başka insanlarla nasıl bir arada yaşayacakları, anlamlı ve yerine getirilmiş hayatlar yaşamaları ve bunu bir çok engel karşısında nasıl gerçekleştirecekleri konusunda rehberlik etmek için manevi liderlere ve dini topluluklara yöneldi. Dinin vokal eleştirmeni olan biyolog Richard Dawkins, ilahiyatçıları dinlerken ve müzakere ederken, “en küçük kullanım için hiçbir şey söylemediklerini” hiç duymadığını söyledi. İnsan zihninin çalışmaları, insan davranışını inceleyen bilim insanlarının ilgisini çekecek hiçbir şey keşfetmedi.

Eski zamanların her zaman akıllıca demek olmadığı gibi, her zaman aptalca anlamına da gelmez. Hangisinin ne olduğunu belirlemenin tek yolu ampirik bir sınava bir fikir – hipotez koymaktır. Kendi işimde defalarca yaptım. İnsan davranışı ve bunun nasıl etkileneceği ile ilgili dini fikirlerin, asla kör tutmaya layık olmasa da, bazen bilimsel inceleme ile doğrulandığını buldum.

Din İnsanları Erdemli Şekilde Davranmaya Zorlar

İnsanları erdemli şekilde davranma zorluğunu düşünün. Her dinin bunu yapmak için kendi araçları vardır. Örneğin, meditasyon, acıyı azaltmak ve etik davranışı geliştirmek için yaratılmış bir Budist tekniğidir. Kendi ve başkalarının laboratuvarlarından yapılan araştırmalar, meditasyonun tamamen seküler bir bağlamda öğretildiği ve yapıldığında bile, araştırma katılımcılarının acı karşısında daha fazla şefkat göstermelerine ve hakaret karşısında intikamdan vazgeçmelerine yol açtığını doğruladı.

Başka bir dini araç, genellikle tekrarlanan eylemlerin katı izlenmesi veya senkronize hareket veya şarkı içinde başkalarıyla etkileşime girmesi ile karakterize edilen ritüeldir. Burada da, ortaya çıkan bir araştırma topluluğu, dini bir bağlamdan sıyrılsa bile, ritüel eylemlerin, artan öz-denetimden daha fazla ilişki ve empati duygularına kadar değişen zihin üzerinde etkiler yarattığını göstermektedir.

Ritüel, inançların güçlendirilmesinde de rol oynayabilir. Bilişsel uyumsuzluk üzerine yapılan araştırmalar, başlangıçta onaylamadığımız inancı açıkça belirttiğimizi, inançlarımızı ve davranışlarımızı insanlara açıklayıcı duyurularımıza uyacak şekilde değiştirerek giderilen psikolojik bir gerilime yol açtığını göstermiştir. Bu nedenle, Katolik Kitlesinde olduğu gibi, duaların bir parçası olarak tekrarlayan inançların dini uygulaması, bir inanca bağlılığı artırabilir.

Teknikler Din’i Tuzaklardan Ayrılabilir

Bunun gibi bulgular, dinlerin, insanların zorluklarla yüzleşmesine, görüşlerini değiştirmesine veya harekete geçmesine yardımcı olan“ On Being ”adlı radyo programına ev sahipliği yapan Krista Tippett’in sözleriyle teknikler – veya “manevi teknolojiler” sunduğunu göstermektedir. Bu teknikler davranışlarımızı bilinçaltından dürterek çalışıyor gibi görünüyor. Bayan Tippett, bu tür tekniklerin ödünç alındığı özel dini geleneklerin kendi koşullarında anlaşılması ve onurlandırılması gerektiğini vurguluyor. Ancak son zamanlarda onunla konuştuğumda, tekniklerin dini tuzaklarından ayrılsa bile meditasyon ve ritüel unsurlarının gösterdiği gibi çalışabileceği konusunda hemfikirdi.

Bu görüş doğruysa, din, bağımlılıkla mücadele, egzersizi arttırma, para tasarrufu ve ihtiyacı olanlara yardım etmeleri için teşvik etme gibi birçok türde laik müdahaleyi destekleyecek araçlar sunabilir. Bu olasılık, şükran ve nezaket gibi geleneksel dini erdemleri geliştirerek insanların finansal ve eğitimsel başarı gibi kişisel hedeflere ulaşma yeteneklerini geliştirebileceklerini gösteren paralel bir araştırma bütünü ile de ilgilidir.

Bu araştırma grubunu bilişsel bilim insanı ve dindar şüpheci Steven Pinker ile konuştum. Ve bunun hiçbir zaman dinin bir bütününü haklı çıkarmayacağının altını çizdi. Dini uygulamalar ve kültürel uygulamalar olarak adlandırdığı, ayrımcı şüpheli doğaüstü gerekçelere sahip olma ihtimalinin daha fazla olduğu (dini bir iyilik için bir tanrıyla temasa geçmek için dua kullanmak gibi) ve daha pratik gerekçelere sahip olan (ritüel kullanmak gibi) arasındaki farkı ayırt etmek için bir noktaya değindi. (Bağlantıyı ve kendini kontrol etmeyi teşvik etmek gibi).

Mesele Din’in iyi veya kötü olduğu değil

Profesör Pinker’in görüşünü anladığım kadarıyla – ve onunla dinin bir bütün olarak olumlu ve olumsuz etkileriyle yargılanması gerektiğine katılıyorum. Çünkü kültürel ve dini arasındaki ayrım çizgisi bulanık olabilir. Mesela, Şabat’ın Yahudi pratiği, dinlenerek geçireceğiniz bir gün için ilahi bir emirden kaynaklanır ve ritüel eylemleri ve duaları içerir. Ancak, insanların aileye, arkadaşlara ve işten daha önemli olan diğer şeylere odaklanmaları için günlük eziyetten zaman ayırdıkları kültürel bir uygulamadır.

Buradaki amacım, dinin doğal olarak iyi ya da kötü olduğunu iddia etmek değildir. Çoğu sosyal hayatta olduğu gibi, değeri kullananların niyetine bağlıdır. Ancak, dinin gruplar arası çatışmaya neden olmak, haksız sosyal hiyerarşileri haklı çıkarmak ya da yanlış inançların sürdürülmesini teşvik etmek için kullanıldığı durumlarda bile, bu çılgınca hedeflere ulaşmak için zihnin mekanizmalarını nasıl kullanabileceğini incelemek, kendimizle ilgili görüşler sunabilir. Gelecekte, dini veya laik güçler tarafından işlenen bu tür suistimalleri anlamak ve sonra mücadele etmek için içgörüler kullanılabilecek.

Bilim ve Din birbirine ihtiyaç duymaz

Bilim ve dinin işlev görmesi için birbirlerine ihtiyaçları yoktur, ancak bu birbirlerinden yararlanamayacakları anlamına gelmez. Bilimsel ve dini dünyaları birbirine bağlamayı amaçlayan Sinai ve Synapses’in kurucu direktörü Rabbi Geoffrey Mitelman, son zamanlarda, bilimin, hangi tür sosyal ve davranışsal uygulamaların ampirik olarak daha muhtemel olduğunu göstererek danışmanlık yaptıklarına daha fazla yardımcı olabileceğini söyledi: duygusal, ahlaki ve manevi hedeflerini geliştirmek.

Bazı çevrelerde bilim – din sinerjisine duyulan özlem büyüyor. Bayan Tippett, içsel yaşamlarını geliştirmek ve psikoloji ve sinirbilim ile ilgili fikirleri eski manevi geleneklerden gelen uygulamalarla birleştirerek bir topluluk oluşturmak isteyen bir grup bin yılın tasarladığı bir inisiyatif olan Formasyon Projesine örnek olarak atıfta bulunuyor. Bunu yaparken, bu gençlerin körlemesine herhangi bir doktrin kabul etmediklerini belirtti. Sorular soruyorlar. Kanıtlara dayanarak neyin işe yarayacağını seçiyorlar. Kısacası, bilim adamları ve din adamları topluluklarının daha titiz bir şekilde ve çok daha büyük bir ölçekte yapmaları gerektiğini düşünüyorlar. Yani benim düşündüğüm şeyi yapıyorlar.

İşe yarayacak mı? Bu ampirik bir soru. Ancak araştırmamayı tercih edersek, asla bilemeyiz. Ve sanırım bunun için daha fakir olacağız.

Kaynak: David DeSteno, NewYork Times

David DeSteno, Northeastern Üniversitesi’nde psikoloji profesörüdür. “Duygusal Başarı: Şükran Gücü, Merhamet ve Gurur” un yazarıdır.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir